Recensie van het boek Dochters van Mulan van Bettine Vriesekoop.
28 april 2015 | ‘Alle vrouwen bewaren tussen hun dijen een zwaard,’ is een bekend Chinees spreekwoord. Klassieke verhalen over vrouwen met zwaarden, zoals de legende van Mulan, zouden vooral voortkomen uit de castratieangst van mannen. Tegelijkertijd kunnen die verhalen moderne Chinese vrouwen inspireren tot het maken van scherpe, eigenzinnige keuzes.

Bettine Vriesekoop is op zoek gegaan naar jonge, krachtige vrouwen in China. Ze laat een keur van interessante meiden en vrouwen aan het woord: een lesbienne, een verkoopster van seksspeeltjes, een plastisch chirurg, een activiste voor vrouwenrechten en een toonaangevende genderdeskundige.

Seksualiteit
Daarbij is seksualiteit een steeds terugkerend thema. Het boek lezend schemert er een duidelijke persoonlijke drijfveer door. Haar eigen jonge jaren werden bepaald door tafeltennis en daarvoor bracht ze grote offers. “Tot mijn achtentwintigste heb ik mijn vrouwelijkheid en seksualiteit aan gruzelementen getraind om de beste te worden in mijn sport. Mijn zelfvertrouwen groeide niet door mijn uiterlijk of de belangstelling van mannen, maar door mijn overwinningen op Chinese tafeltennistoppers.” En dan vertelt ze waarom zij seksualiteit zo belangrijk vindt: ”Ik heb niet kunnen experimenteren met seks, iets wat eigenlijk normaal is voor jonge meiden en wat ook nodig is om erachter te komen wie je bent als vrouw, en wat je wilt van seks en het leven.”

Het gebrek aan keuzevrijheid van de huidige generatie Chinese jongeren, wordt zo door Vriesekoop verbonden met haar persoonlijke geschiedenis. Jonge Chinese vrouwen zijn natuurlijk meestal niet gevangen in een sport, maar wel in een maatschappij met strikte voorschriften en rolpatronen. Of, zoals een ander Chinees gezegde luidt: ‘Jongens moet je opvoeden met weinig, meisjes met veel.’ Dat betekent dat jongens uit hun comfortzone gehaald moeten worden om hun wilskracht te ontwikkelen en meisjes moeten vooral veel ‘bitterheid eten,’ als voorbereiding op een dienstbaar bestaan.

‘Etensrestje’
De vrouwen die ten tonele worden gevoerd zijn allesbehalve dienstbaar. Zo spreekt Vriesekoop met ‘etensrestje’ Jiujiu (bijnaam van vrouwen die op haar vijfentwintigste nog steeds niet getrouwd zijn). Jiujiu is een succesvolle beeldhouwster en heeft geen man nodig voor zijn geld. De meeste mannen vindt zij onvolwassen, onverantwoord en verwend door de één-kind-politiek. Voor haar omgeving en familie is het onbegrijpelijk en onacceptabel dat ze nog single is. Veel ouders doen hun uiterste best om hun kinderen te koppelen op één van de vele huwelijksmarkten in parken in de stad.

Ai Ke, die in China op De Vaginamonologen geïnspireerde theatervoorstellingen maakte, is lid van een groep vrouwelijke activisten. Hun protestacties trekken de aandacht: met bloed besmeurde witte bruidsjurken om aandacht te vragen tegen huiselijk geweld binnen het huwelijk, kaalgeschoren hoofden tegen discriminatie bij de toelating tot universiteiten, een videoclip ‘Lekker in een kort rokje’ in de metro als antwoord tegen de oproep ‘Meisjes, toon wat zelfrespect!’ Vorige maand werd Ai Ke overigens opgepakt door de Chinese politie. Ze wilde stickers plakken tegen seksuele intimidatie in bussen en metro’s, maar daar was de regering niet van gediend. Inmiddels is zij weer vrijgelaten. Vriesekoop schrijft in haar boek terecht naar aanleiding van eerdere acties: “Publiek protest is voor de overheid blijkbaar toch nog iets anders dan protesteren op internet.”

Kameraden
Niet iedereen denkt bij China meteen aan vrouwendiscriminatie. Vrouwen in China kregen onder Mao Zedong toch juist allerlei rechten? De beschrijving van de Mao-tijd is treffend. De gelijkheid met mannen op de werkvloer en in het onderwijs die in de vijftiger jaren werd ingevoerd, had namelijk volgens Vriesekoop wel een prijs: vrouwen leverden hun identiteit goeddeels in. “Mannen en vrouwen moesten kameraden zijn en hadden daardoor niet meer de energie, de tijd of het geld om zich aan elkaar te laten zien als seksueel wezen. Dat was ook verboden, want het was bourgeois.”

Belangrijke conclusie van Vriesekoop is dat de ontwikkelingen in China niet lineair lopen. “Het is één stap achteruit, twee vooruit. Dertig jaar na de opendeurpolitiek zijn mensen achter de deur van hun slaapkamer vrij om hun seksleven in te richten zoals ze willen, maar worden ze erin beperkt door de opvoeding van ouders en grootouders, in plaats van door de CCP (Chinese Communistische Partij).”

Verrassend
Dochters van Mulan komt wat langzaam op gang. Het vliegveld van Beijing, het Double Happiness Hotel, de Witte Wolkentempel en het beroemde Westmeer in Hangzhou zijn voor mij oude bekenden (onze paden hebben elkaar blijkbaar ongemerkt talloze malen gekruist). Maar daarna krijgt het boek vaart en diepgang. Bettine Vriesekoop is erin geslaagd een verrassend boek te schrijven over moderne Chinese vrouwen, ook voor mensen die al het nodige van China weten.

Dochters van Mulan, Bettine Vriesekoop, Uitgeverij Brandt (2015), 272 pagina’s, €17,50, ISBN: 978 94 92037 00 8.

Deze recensie verscheen eerder op het China crowdblog China2025.