Recensie van het boek Ik ben geen secreet van Liu Zhenyun

20 november 2015 | ’Ik wil een rechtszaak om te bewijzen dat deze echtscheiding nep was, en dan hertrouwen met die klootzak van een Qin Yuhe, en dan nog een keer scheiden.’ Wang Gongdao begreep er niets van. Hij krabde op zijn hoofd. ‘Dus je wilt een heleboel moeite doen om je scheiding van die Qin om te zetten in nog een scheiding. Dat is toch een hoop vergeefse moeite?’ ‘Dat zegt iedereen, maar ik vind van niet.’

Een eenvoudige sojaverkoopster uit een afgelegen dorp probeert haar recht te halen, nadat zij zich bedrogen voelt door haar echtgenoot. Een list, bedacht om de Chinese éénkindpolitiek te omzeilen, leidt onbedoeld tot de definitieve scheiding van het stel. De koppige dorpsvrouw wil in haar leven nog maar één ding: wraak nemen op haar ex-echtgenoot. Ze probeert haar recht te halen via de Chinese autoriteiten: een rechter bij een districtsrechtbank, een buitengewoon lid van het rechtspraak comité, de president en vicepresidenten van de rechtbank. Stuk voor stuk blijken die hun eigen problemen en carrières belangrijker te vinden.
Burgemeesters en districtsbestuurders buitelen vervolgens over elkaar heen om te voorkomen dat haar zaak hogerop komt. Toch weet ze door te dringen tot de Grote Hal van het Volk in Beijing, waar de hoogste Chinese leiders vergaderen.

Kakelende kip
Met een mild ironische toon beschrijft Liu Zhenyun hoe ver ambtenaren gaan om ongewenste gebeurtenissen te verbloemen en daarbij legt hij ook mechanismen van het politieke systeem bloot. Als een hoog kaderlid kritiek uit, pakken lagere ambtenaren de zaak met grote voortvarendheid op, door bijvoorbeeld alle verantwoordelijken te ontslaan. Dat leidt in veel gevallen helemaal niet tot tevredenheid bij het topkader, want ontslag was helemaal niet de bedoeling: ‘Wat ik zei over die vrouw was gewoon een voorbeeld.’ De gevolgen van die overijverige aanpak verergert de problemen alleen maar: ‘Het begon zo klein als een sesamzaadje, maar het is een watermeloen geworden. Het begon zo klein als een muis, maar het is een olifant geworden.’

De hoofdpersoon is koppig en irrationeel. Toch gaat deze simpele, doortastende vrouw onder je huid zitten. Zonder angst stapt ze op alle autoriteiten af, omdat ze ervan overtuigd is dat haar onrecht is aangedaan. De ene keer probeert ze verre familieleden voor haar karretje te spannen, de andere keer verschijnt ze bij de betrokken ambtenaar met een kakelende kip, een zak sesamzaad of een baal katoen, om hem gunstig te stemmen.

Lastpost
Ik ben geen secreet is een vaardig geschreven verhaal over een lastpost en haar strijd tegen het systeem. Het boek is doortrokken van de angst van de Chinese autoriteiten voor onruststokers: ‘Als mensen struikelen, is dat niet over het grote. Ze struikelen altijd over het kleine.’ Een vrouw die niets te verliezen heeft, blijkt zo een grote bedreiging te vormen voor alle gezagsdragers die zij op haar pad vindt. In het boek staan smakelijke details over het functioneren van de rechtsstaat, met rechters die zaken maar ‘gedoe’ vinden en mensen die hun recht willen halen ‘lastposten’ noemen. Liu beschrijft de ontwikkelingen met droge, onderkoelde humor.

Waar een Nederlandse lezer waarschijnlijk wat aan moet wennen, is de veelgebruikte stijlfiguur van de herhaling. In het Nederlands komt dat overbodig over, maar in het Chinees werkt het goed: de herhalingen benadrukken de monomane missie van de hoofdpersoon. Je hoort haar de reeks onrechtvaardigheden bijna hardop opsommen, vol verontwaardiging. Zo stuwt ze zichzelf voort tijdens haar zoektocht naar gerechtigheid.

Machteloos
Sommige boeken worden beter als je ze even laat liggen en dit is zo’n boek. Als je het weggelegd hebt, komen de beelden van die gekwetste vrouw en al die bureaucratische muren waar zij tegenaan loopt bijna nog helderder op je netvlies dan tijdens het lezen. Je voelt niet alleen de machteloosheid van mensen die hun recht willen halen, maar ook hoe één boerenslimme sojaverkoopster het hele systeem op z’n kop kan zetten.

Liu Zhenyun is een van China’s bekendste schrijvers. Hij studeerde in 1982 af aan de Peking Universiteit, als lid van de eerste lichting studenten na de Culturele Revolutie. Zijn werk is in verschillende talen vertaald en er zijn films gemaakt op basis van zijn romans. In 2011 ontving hij de Mao Dun prijs voor literatuur. Ik ben geen secreet is uitstekend uit het Chinees vertaald door Mathilda Banfield en Annelous Stiggelbout.

Ik ben geen secreet van Liu Zhenyun is uitgegeven door de Arbeiderspers.
ISBN 978 90 295 9313
Ook verkrijgbaar als e-book

Dit artikel verscheen eerder op China crowdblog China2025.